Πρόκειται σίγουρα για την πιο εντυπωσιακή φωτογραφία της Σπάρτης του 19ου αιώνα. Τραβηγμένη μάλλον το 1865 (και σίγουρα πριν το 1869, οπότε εκδόθηκε μαζί με άλλα «κλασικά τοπία») μας φανερώνει με μεγάλη λεπτομέρεια το πώς ήταν η πόλη 30 χρόνια μετά την ίδρυσή της. Έχει τραβηχτεί από τον «Λόφο» στα ανατολικά της πόλης. Τα σπίτια είναι ακόμα πολύ αραιά στο πρώτο πλάνο, ανάμεσα στο λόφο και στο σημερινό, κέντρο, αρκετά πιο πυκνά στα νοτιοδυτικά, στα πιο ψηλά μέρη της πόλης. Δεν υπάρχουν ακόμα ούτε το μουσείο, ούτε το δημαρχείο, ούτε η μητρόπολη στη σημερινή της μορφη, διακρίνεται όμως το παλιό δικαστήριο. Μια προσεκτική εξέταση αυτής της φωτογραφίας θα μπορούσε να ταυτίσει τα πιο παλιά σπίτια της Σπάρτης -τα λίγα βέβαια που έχουν απομείνει. Αν τη συγκρίναμε με άλλες ανάλογες, από τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου, μπορεί να φωτίσει το πώς ακριβώς αναπτύχθηκε η πόλη. Πιο κάτω μπορείτε να δείτε κομμάτια του πανοράματος σε ακόμα υψηλότερη ανάλυση (πατώντας πάνω τους με το χεράκι, και ύστερα άλλη μία φορά με τον μεγενθυντικό φακό).
Tag Archives for Σπάρτη
Κωνσταντίνος Καβάφης, «Εν Σπάρτη»
Με την ευκαιρία της επετείου της γέννησης αλλά και του θανάτου του Κωνσταντίνου Καβάφη (γεννήθηκε 29 Απριλίου του 1863 -με το νέο ημερολόγιο και πέθανε 29 Απριλίου του 1933), ακούστε το ποίημά του “Εν Σπάρτη”, όπως το διαβάζει ο Γιάννης Τσαρούχης, σε ηχογράφηση του Ανδρέα Εμπειρίκου. (Πατήστε πάνω στον τίτλο:)
Κ. Καβάφης, «Εν Σπάρτη». Διαβάζει ο Γ. Τσαρούχης
Δεν ήξερεν ο βασιλεύς Κλεομένης, δεν τολμούσε —
δεν ήξερε έναν τέτοιον λόγο πώς να πει
προς την μητέρα του: ότι απαιτούσε ο Πτολεμαίος
για εγγύησιν της συμφωνίας των ν’ αποσταλεί κι αυτή
εις Aίγυπτον και να φυλάττεται·
λίαν ταπεινωτικόν, ανοίκειον πράγμα.
Κι όλο ήρχονταν για να μιλήσει· κι όλο δίσταζε.
Κι όλο άρχιζε να λέγει· κι όλο σταματούσε.
Μα η υπέροχη γυναίκα τον κατάλαβε
(είχεν ακούσει κιόλα κάτι διαδόσεις σχετικές),
και τον ενθάρρυνε να εξηγηθεί.
Και γέλασε· κ’ είπε βεβαίως πηαίνει.
Και μάλιστα χαίρονταν που μπορούσε νάναι
στο γήρας της ωφέλιμη στην Σπάρτη ακόμη.
Όσο για την ταπείνωσι — μα αδιαφορούσε.
Το φρόνημα της Σπάρτης ασφαλώς δεν ήταν ικανός
να νοιώσει ένας Λαγίδης χθεσινός·
όθεν κ’ η απαίτησίς του δεν μπορούσε
πραγματικώς να ταπεινώσει Δέσποιναν
Επιφανή ως αυτήν· Σπαρτιάτου βασιλέως μητέρα.
Εικόνες της περιοχής της Σπάρτης του ’30 από την Αθηνά Ταρσούλη
Το κείμενο και τα σχέδια από το βιβλίο της ζωγράφου και συγγραφέως Αθηνά Ταρσούλη «Κάστρα και πολιτείες του Μοριά» (1936) δίνουν μια ζωντανή και νοσταλγική, για μας, εικόνα -αν και κάπως εξειδανικευμένα βουκολική- της περιοχής της Σπάρτης στο μεσοπόλεμο. Η Ταρσούλη φτάνει στη Σπάρτη από τα νότια, από το δρόμο του Γυθείου:
«Σαν αέρας περνούμε από σύδεντρα τοπία, από χάνια, χωριά και περιβόλια. Το αυτοκίνητο καταπίνει τις κορδέλες του δρόμου, ανεβοκατεβαίνοντας από κορφές σε κοιλάδες, από πλατώματα σε χαράδρες βαθουλές. Κοπάδια τα πετούμενα, ξαφνιάζονται στο πέρασμά μας και παίρνουνε το φύσημά τους για βοσκοτόπι’αλαργινά, για μακρινές κορφές, γι’ άλλες λαγκάδες. Συνέχεια
Φωτογραφίες του Cartier-Bresson από τη Λακωνία, την Πελοπόννησο, και όχι μόνο
Μερικές από τις λιγότερο γνωστές φωτογραφίες που τράβηξε το 1953 και το 1961 στην Ελλάδα ο Henri Cartier-Bresson, κορυφαίος φωτογράφος του 20ου αιώνα.
Λακωνία, ο παπάς και το παπαδοπαίδι, 1961
(Είναι εκπληκτικό ότι ο φίλος Κώστας Τζανέτος εντόπισε όχι μόνο την τοποθεσία που ο Cartier-Bresson τράβηξε αυτή τη φωτογραφία -στους Βουτιάνους, στο δρόμο Τρίπολης-Σπάρτης- αλλά και τα πρόσωπα του εικονίζονται και την ακριβή ημερομηνία: «Το πρωί της 20ης Iουλίου 1961 ο Παπαγιάννης Τζαννέτος (1891-1994), εφημέριος Βουτιάνων και συνταξιούχος δάσκαλος αυτήν την περίοδο μαζί με τον εγγονό του Γιάννη κατευθύνονται στο ξωκκλήσι του προφήτη Ηλία. Στην στροφή του καφενείου του Γιάτρα συναντούν την Ελένη Γιάτρα (1922-1981) και συνομιλούν». (Από ανάρτηση του πολύ ωραίου ιστολογίου Βουτιάνοι –Οινούντος Λακωνίας, όπου μπορείτε να δείτε και μια φωτογραφία του ίδιου ακριβώς σημείου σήμερα.)
Η κεντρική πλατεία της Σπάρτης το 1953
(Η φωτογραφία είναι δημοσιευμένη στο βιβλίο των Jeanne και Georges Roux, Grèce, Παρίσι 1957)
Στο δρόμο μεταξύ Τρίπολης και Σπάρτης, 1953 Συνέχεια
«Τα κορίτσια της Σπάρτης προκαλούν τα αγόρια»: η διαφορετική αρχαία Σπάρτη του Εντγκάρ Ντεγκά
Aυτός o πίνακας που εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου (μπορείτε να κάνετε κλικ πάνω του για να μεγεθυνθεί σε πολύ υψηλή ανάλυση) είναι ένα από τα πιο ιδιαίτερα έργα του μεγάλου ιμπρεσιονιστή ζωγράφου Εντγκάρ Ντεγκά. Πρώτον, για το θέμα του, που είναι πολύ διαφορετικό από τα περισσότερα έργα του Ντεγκά, γνωστού κυρίως για τις «χορεύτριές» του, και πολύ περίεργο για έναν ιμπρεσιονιστή. Έπειτα, γιατί ενώ το ξεκίνησε το 1860, το ξαναδούλεψε πολλές φορές στις επόμενες δεκαετίες, και δεν το εξέθεσε ποτέ όσο ζούσε, ούτε το πούλησε, αλλά το κρατούσε στο διαμέρισμά του. Ο φίλος του ο Daniel Halévy, αναφέρει ότι «ο Ντεγκά, στα τελευταία χρόνια του, αισθανόταν πολύ δεμένος με αυτό το έργο· το είχε τοποθετήσει σε περίοπτη θέση πάνω σε ένα καβαλέτο, μπροστά στο οποίο του άρεσε να στέκεται – τιμή μοναδική, και σημάδι προτίμησης». Ο Ντεγκά είχε αποφασίσει να το εκθέσει στην Πέμπτη Εκθεση των Ιμπρεσιονιστών, τον Απρίλιο του 1880. Στον κατάλογο της έκθεσης υπάρχει ο τίτλος του: «Petites filles Spartiates provoquant des garçons (1860)». Τελικά όμως δεν εκτέθηκε. Έτσι έχουμε όμως τον τίτλο που ο ίδιος ήθελε να του βάλει, καθώς και την χρονολογία που φαίνεται ότι το ξεκίνησε. Συνέχεια
Η Σπάρτη το 1882, όπως την περιγράφει ο Μιχαήλ Μητσάκης
Το άρθρο αυτό που δημοσιεύτηκε στο αθηναϊκό περιοδικό Μη χάνεσαι του Βλάση Γαβριηλίδη τον Σεπτέμβριο του 1882, το υπογράφει ο ‘Michélet’, «ειδικός ανταποκριτής» του περιοδικού. Πρόκειται για ένα από τα πολλά ψευδώνυμα που χρησιμοποιούσε ο Μιχαήλ Μητσάκης, ένας από τους πιο σημαντικούς και πρωτότυπους -αλλά και πιο παραγνωρισμένους- λογοτέχνες στα τέλη του 19ου αιώνα.
Ο Μητσάκης είχε γεννηθεί γύρω στα 1863 στα Μέγαρα, όπου υπηρετούσε ο πατέρας του, αλλά καταγόταν από τη Σπάρτη (η μητέρα του, Μαριγώ, ήταν κόρη του Παναγιώτη Γιατράκου). Στη Σπάρτη έζησε τα παιδικά του χρόνια και τελείωσε το γυμνάσιο. Σαν μαθητής εξέδιδε μια χειρόγραφη εφημερίδα με τίτλο Ταΰγετος. Το 1880 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα για να φοιτήσει στην Νομική Σχολή, αλλά δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του και επιδόθηκε στη δημοσιογραφία. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι τις «ανταποκρίσεις» όπου μιλάει για τη Σπάρτη και την γύρω περιοχή τις έγραφε στις καλοκαιρινές του διακοπές. Σε αυτά τα άρθρα ο Μητσάκης δεν εξωραΐζει διόλου την κατάσταση της πατρίδας του. Μιλάει για την επιδημία της ευλογιάς που σκορπούσε το θάνατο στα χωριά ενώ οι αρχές αδιαφορούσαν, για την άθλια κατάσταση των φυλακών και των φυλακισμένων, για τη μαζική μετανάστευση. Έτσι και στο παραπάνω άρθρο τονίζει την εικόνα της υποτονικής ζωής μιας ‘μικρομέγαλης’ πόλης. Ταυτόχρονα όμως εκθείαζει με ρομαντική γλώσσα το τοπίο της: τον Ευρώτα που κυλάει «βραδύς και μελαγχολικός το ρεύμα του μεταξύ των φλύαρων καλαμώνων των οχθών του, ωσεί αναπολών περασμένα μεγαλεία», τον «γίγα Ταΰγετο» που υψώνεται «εις ύψος μέγιστον, πένθιμος και θυελλώδης τον χειμώνα, αλλά το έαρ νεάζων και αυτός και λαμπρός την θέαν».
Ο Σέυμους Χήνυ, το Νόμπελ και το ανάγλυφο της Σπάρτης
Πριν από λίγες μέρες, στις 30 Αυγούστου, πέθανε στο Δουβλίνο ο Σέυμους Χήνυ (Seamus Heaney)· όπως έγραψε η εφημερίδα The Independent, «ήταν πιθανώς ο πιο διάσημος ποιητής στον κόσμο». Με την αφορμή αυτή θυμηθήκαμε ένα περιστατικό που είχε συνδέσει τον Χήνυ με τη Σπάρτη, στην πιο σημαντική στιγμή της ζωής του.
Ο Χήνυ πήρε το βραβείο Νόμπελ το 1995, και την ημέρα που το ανακοίνωσε η Σουηδική Ακαδημία, αυτός βρισκόταν στη Σπάρτη, γυρίζοντας την Πελοπόννησο.
Ο Χήνυ είχε περπατήσει στην Ακρόπολη (έγραψε και ένα σχετικό ποίημα), στους δρόμους της πόλης, στο ιερό της Ορθίας Άρτεμης, και στο μικρό μουσείο της πόλης. Εκεί του είχε κινήσει ιδιαίτερα την προσοχή ένα ταπεινό ελληνιστικό ανάγλυφο, που όπως έγραφε η λεζάντα του, ήταν πιθανώς αφιέρωμα κάποιου ντόπιου ποιητή στον Ορφέα. Έτσι, στην επίσημη ομιλία που εκφώνησε τη μέρα της απονομής του Νόμπελ, με θέμα τον ρόλο της ποίησης, ο Χήνυ πήρε αφορμή από αυτό το ανάγλυφο. Και όταν την εξέδωσε, με τίτλο Crediting Poetry, έβαλε στο εξώφυλλο την φωτογραφία του.
Μπορείτε να ακούσετε εδώ ολόκληρη την ομιλία της απονομής (η αναφορά στο ανάγλυφο είναι στο 32:19):
Dominique Papety: Πανόραμα του Ευρώτα δίπλα στη Σπάρτη, 1846 (Μουσείο του Λούβρου)
Η απεικόνιση ενός τοπίου που, 170 χρόνια μετά, περιμένει την καταστροφή του.
Τα σχέδια αυτά, που συνθέτουν ένα μεγάλο πανόραμα του τοπίου της Σπάρτης, ζωγραφίστηκαν τον Ιούνιο του 1846 από τον Γάλλο ζωγράφο Dominique Papety. Ο Dominique Papety (1815-1849) ήταν ένα από τα ταλέντα της σχολής του νεοκλασικισμού. Το 1846 ταξίδεψε στην Ελλάδα μαζί με τον φίλο του, ομοϊδεάτη (ήταν και οι δύο οπαδοί του ουτοπικού σοσιαλισμού του Φουριέ) και μαικήνα των τεχνών François Sabatier. Από την Ελλάδα ο Papety έφερε ένα μεγάλο σύνολο σχεδίων, τα οποία, όταν λίγο αργότερα πέθανε –σε ηλικία μόλις 34 ετών-, έμειναν στον Sabatier, ο οποίος και τα κληροδότησε στο Λούβρο.
Ανάμεσα σε αυτά τα σχέδια ξεχωρίζει το πανόραμα της Σπάρτης. Το τοπίο της έκανε ξεχωριστή εντύπωση στον Papety και τον Sabatier, τόσο για αισθητικούς όσο και για ιστορικούς και ιδεολογικούς λόγους, μια που ο μύθος της ‘Σπάρτης’ ήταν συνδεδεμένος με τις επαναστατικές και ουτοπιστικές ιδέες.
Ο Papety χρησιμοποίησε λίγες μόνο αποχρώσεις του γκρίζου και του πράσινου (μολύβι, ακουαρέλα και λευκό γκουάς πάνω σε πράσινο χαρτί) και ελάχιστο κόκκινο χρώμα, για να τονίσει τις ανθισμένες ροδοδάφνες.
Ζωγράφισε καθισμένος στις όχθες του Ευρώτα. Στο δεύτερο σχέδιο διακρίνονται τα –πολύ λίγα τότε– άσπρα σπίτια της καινούργιας πόλης της Σπάρτης. Στο κάτω μέρος των σχεδίων ο ζωγράφος σημειώνει ονόματα των επιμέρους στοιχείων του τοπίου όπως: «ο Ευρώτας», «ο Ταΰγετος», «η νέα Σπάρτη», «η οροσειρά του Μενελάιου», «ο Πλατανιστάς», και την ημερομηνία: «Σπάρτη, 12 Ιουνίου 1846».
Το τοπίο αυτό που απεικονίζεται στα σχέδια του Papety, δηλαδή η πλατιά κοίτη και οι όχθες του Ευρώτα στο ύψος Σπάρτης, είχε μέχρι σήμερα καταφέρει να διατηρήσει –παρά τα διάφορα προβλήματα- σε έναν μεγάλο βαθμό την ομορφιά του.
Σήμερα όμως, κινδυνεύει άμεσα με την πιο βάρβαρη καταστροφή, καθώς σε αυτό ακριβώς το σημείο που ζωγράφισε ο Papety ετοιμάζονται να φτιάξουν μια τσιμεντένια γέφυρα μήκους 185 μέτρων και ένα πελώριο τείχος από τσιμέντο, άσφαλτο και μπάζα που, θα κόψει την κοιλάδα στα δύο.
Χάρτης της Σπάρτης και της περιοχής της από τον ταξιδιωτικό οδηγό Ελευθερουδάκη (1926)
Ελλάς, Οδηγός ταξιδιώτου: Αθήναι και Αττική – Στερεά Ελλάς – Ήπειρος – Θεσσαλία – Πελοπόννησος.
Εκδ. Ελευθερουδάκη (1926)
Alfred de Curzon «Άποψη του Ευρώτα στην κοιλάδα της Σπάρτης», Μάιος 1852
Αυτό το σχέδιο, μια από τις πιο ωραίες αυθεντικές απεικονίσεις του Ευρώτα, είναι σχεδόν άγνωστο καθώς αυτή είναι –πιστεύω– η πρώτη φορά που δημοσιεύεται, μετά την δημοσίευσή του το 1854 σε ένα επιστημονικό περιοδικό. Το ζωγράφισε ο Alfred de Curzon, ο οποίος ταξίδεψε στη Σπάρτη τον Μάιο του 1852 μαζί με δύο φίλους του, τον αρχιτέκτονα Σαρλ Γκαρνιέ (Charles Garnier) και τον συγγραφέα Εντμόν Αμπού, την περιγραφή του οποίου έχουμε ήδη δει. Το τοπίο της κοιλάδας του Ευρώτα τους γοήτευσε και, όπως γράφει ο Αμπού «οι δυο καλλιτέχνες πού ταξίδευαν μαζί μου και πού κάθε μέρα κατηγορούσαν την Ελλάδα ότι δεν διαθέτει πρώτα πλάνα, της τα συγχώρησαν όλα χάρη στον Ευρώτα και στη Λακωνία.»
Πιο γνωστό είναι ένα άλλο ωραίο τοπίο που ζωγράφισε ο Curzon στη Σπάρτη, και εικονίζει τον «Ταΰγετο όπως φαίνεται από το θέατρο της Σπάρτης», γιατί το δημοσίευσε ο σπουδαίος γεωγράφος και αναρχικός Ελιζέ Ρεκλύ (Elisée Reclus) στον πρώτο τόμο της μεγάλης Γεωγραφίας του (Nouvelle Géographie universelle, la terre et les hommes, vol. 1 Παρίσι, 1876, σ. 93.), μία από τις σημαντικότερες εκδόσεις του 19ου αιώνα.
Στον ίδιο τόμο ο Ρεκλύ δημοσίευσε και ένα άλλο ενδιαφέρον σχέδιο του Curzon με τίτλο: «Μανιάτες και κάτοικοι της Σπάρτης».
Ο Alfred de Curzon (1820-1895) κέρδισε μια σχετική αναγνώριση, ζωγραφίζοντας τοπία, αλληγορίες, μυθολογικές και ιστορικές σκηνές, ενώ έκανε και τα σχέδια για τα ψηφιδωτά του φουαγιέ της περίφημης Όπερας του Παρισιού (του («Παλαί Γκαρνιέ») που έχτισε ο φίλος του, και συνταξιδιώτης του στη Σπάρτη, Σαρλ Γκαρνιέ, με αρχαιοελληνικά θέματα και επιγραφές, όπως αυτό εδώ με τον Κέφαλο και την Ηώ.
Υπάρχουν και άλλα σχέδια και πίνακες του Curzon για την περιοχή της Σπάρτης, όπως η πιο κάτω ακουαρέλα που εικονίζει το μοναστήρι της Περιβλέπτου στο Μιστρά, δημοσιευμένη σε έναν τόμο μετά τον θάνατό του.
ο Ευρώτας 