Ελέγχοντας την κατάσταση του Ευρώτα και καταγράφοντας τα μοναδικά ψάρια του

Στις αρχές Οκτωβρίου ακολουθήσαμε στον Ευρώτα μια ομάδα ερευνητών του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.). Η ομάδα -που την αποτελούσαν οι Λεωνίδας Βαρδάκας, Δημήτρης Κομματάς, Πέτρος Κουράκλης και Δαυίδ Κουτσογιαννόπουλος- ήρθε για να πραγματοποιήσει έναν προγραμματισμένο έλεγχο του ποταμού. Τέτοιοι έλεγχοι γίνονται σε τακτά διαστήματα (την Άνοιξη και το Καλοκαίρι) σε καθορισμένους «σταθμούς παρακολούθησης» κατά μήκος του ποταμού. Ο συγκεκριμένος «σταθμός» βρίσκεται κοντά στη γέφυρα Χιλιομοδού, στην περιοχή του Βρονταμά. Η έρευνα αυτή έχει αρχίσει από το 2012, φέτος είναι δηλαδή η τρίτη χρονιά, και γίνεται στα πλαίσια του ευρύτερου προγράμματος παρακολούθησης της οικολογικής ποιότητα των επιφανειακών υδάτων. Το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. έχει αναλάβει το κομμάτι του προγράμματος για την οικολογική ποιότητα των ποταμών.

Η κυριότερη ερευνητική μέθοδος είναι ένα είδος «ψαρέματος», η ηλεκτραλιεία (electrofishing). Γίνεται με μια ειδική συσκευή που διοχετεύει ηλεκτρικό ρεύμα που παράγει γεννήτρια. Το ρεύμα δεν είναι θανάσιμο για τα ψάρια, αλλά τα προσελκύει και τα αναισθητοποιεί για ορισμένα δευτερόλεπτα, σε μια διάμετρο περίπου δύο μέτρων. Αμέσως τα ψάρια συλλέγονται με απόχη, καταμετρούνται, ταυτοποιούνται τα είδη τους, μετριέται το μέγεθός τους και τέλος απελευθερώνονται ζωντανά πάλι στο ποτάμι. Οι ερευνητές φοράνε ειδικές φόρμες από πλαστικό για να μη δέχονται το ηλεκτρικό ρεύμα.

Τη φορά αυτή στο συγκεκριμένο σημείο του ποταμού η ομάδα έπιασε ψάρια από τα εξής είδη:
Squalius keadicus (Καιαδική Μενίδα), Τropidophoxinellus spartiaticus (Χρυσή Μενίδα), Anguilla anguilla (χέλι), Salaria fluviatilis (Σαλιάρα). Τα δύο πρώτα είναι ενδημικά είδη, είναι δηλαδή είδη μοναδικά σε όλον τον κόσμο. (Το Squalius keadicus υπάρχει μόνο στον Ευρώτα και τον Βασιλοπόταμο, το Τropidophoxinellus spartiaticus μόνο στον Ευρώτα και κάποια ρέματα της Μεσσηνίας). Δεν πιάστηκε αυτή τη φορά ένα άλλο ενδημικό στον Ευρώτα είδος, το Pelasgus laconicus (Λακωνικός Πελασγός), το οποίο άλλες φορές το βρίσκανε, και το οποίο χαρακτηρίζεται ως εξαιρετικά απειλούμενο (critically endangered).

Τα ψάρια, και ειδικά τα ενδημικά, είναι βέβαια σημαντικά αυτά καθαυτά. Ταυτόχρονα όμως αποτελούν έναν πολύ καλό δείκτη της «υγείας» του ποταμιού. Ο κύριος σκοπός της έρευνας είναι, μέσω και του ελέγχου της παρουσίας των ψαριών, να προσδιοριστεί η κατάσταση του ποταμού, κατά πόσο αυτό αποκλίνει από αυτό που μπορεί να οριστεί σαν «ιδανικές συνθήκες» του ποταμού. Πολλά στοιχεία μπορεί να είναι σημαντικά. Για παράδειγμα, όχι μόνο η ποσότητα των ψαριών που εντοπίζονται, αλλά και η αναλογία ενηλίκων και νεαρών ψαριών του ίδιου είδους, είναι ένας δείκτης υγείας του ποταμού.
Οι ίδια ομάδα μετράει παράλληλα τις φυσικοχημικές ιδιότητες του νερού: θερμοκρασία, αγωγιμότητα, κ.α. Επίσης αξιολογεί και καταγράφει άλλα χαρακτηριστικά της κατάστασης του ποταμού, όπως το υπόστρωμα της κοίτης, την παρόχθια βλάστηση, τις τυχόν μορφολογικές τροποποιήσεις που έχουν γίνει στην κοίτη από ανθρώπινες επεμβάσεις, την άντληση νερού για πότισμα, κ.ο.κ. Όλα αυτά μπορεί να επιβαρύνουν την υγεία των ιχθυοπλυθησμών. Άλλη ειδική ομάδα του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. παίρνει δείγματα για χημική ανάλυση για να ελεγχθεί η ρύπανση των νερών.

Ο Ευρώτας είναι ένα ευαίσθητο οικοσύστημα που απειλείται από πολλούς παράγοντες, κυρίως ανθρώπινες επεμβάσεις: την υπεράντληση των νερών του, τις βίαιες επεμβάσεις στις όχθες και την κοίτη του, τη ρύπανση. Ο συνεχής επιστημονικός έλεγχος είναι απαραίτητος για την διαπίστωση αυτών των κινδύνων. Για την αποτροπή τους όμως χρειάζονται πολύ περισσότερα.

συλλογή υπογραφών: Σταματήστε την καταστροφή του φυσικού και ιστορικού τοπίου του Ευρώτα!

Μπείτε εδώ, υπογράψτε και κοινοποιήστε

Αποκαλύπτοντας το «χαμένο» γεφύρι του Ευρώτα

Όσοι συμμετείχαν, την Κυριακή, 4 Οκτωβρίου, στον εθελοντικό καθαρισμό του Γεφυριού του Κόπανου που οργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Καραβά, νομίζω ότι έζησαν μια έντονη εμπειρία, γεμάτη συγκίνηση και χαρά. Ανάλογη ίσως με αυτήν που έχει ένας αρχαιολόγος που βλέπει σιγά-σιγά μπροστά στα μάτια του, και που αγγίζει με τα χέρια του, αυτό που έχει φανταστεί.
Το Γεφύρι του Κόπανου ήταν η πιο σημαντική γέφυρα του Ευρώτα τον 18ο και 19ο αιώνα, πέρασμα για όλους όσους έρχονταν από τα βόρεια στο Μυστρά και στη Σπάρτη, ένα από πιο όμορφα κτίσματα εκείνης της εποχής. Στο ιστολόγιό μας έχουμε ήδη δημοσιεύσει αρκετές απεικονίσεις του, από τον καιρό που έστεκε όρθιο (Stackelberg, Baccuet, Sinéty, φωτογραφία, κ.α.) καθώς και αναφορές περιηγητών (π.χ. του Σατωμπριάν). Το γεφύρι γκρεμίστηκε το 1902. Απέμεινε όρθιο ένα τμήμα του στην αριστερή (ανατολική) όχθη του ποταμού, που το βλέπουμε σε μια φωτογραφία του Fred Boissonnas το 1903.
Στα επόμενα χρόνια ο δρόμος που έφερνε στη Σπάρτη ακολούθησε άλλες διαδρομές και το γεφύρι ξεχάστηκε. Στις τελευταίες δεκαετίες ότι είχε απομείνει είχε πια κρυφτεί τελείως από την βλάστηση, έτσι που πολύ δύσκολα μπορούσε κανείς να το εντοπίσει. Οι καινούργιοι δρόμοι που ανοίχτηκαν στην περιοχή (και η χάραξη των οποίων δυστυχώς αδιαφορεί για την ιστορία, το περιβάλλον και το τοπίο) έκανε ακόμα πιο πολύπλοκη την πρόσβαση στο σημείο.
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος του Καραβά, του πιο κοντινού οικισμού, πήρε αυτή την αξιέπαινη πρωτοβουλία του καθαρισμού, σε συνεννόηση βέβαια με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας, που έδωσε την άδεια και επόπτευσε. Σίγουρα δεν είναι παρά ένα πρώτο βήμα. Το γεφύρι χρειάζεται παραπέρα καθαρισμό, συντήρηση και μελέτη. Ο Σύλλογος σχεδιάζει να κάνει στις αρχές Νοεμβρίου μια εκδήλωση στη Σπάρτη, όπου θα συζητήσουμε για την ιστορία, την αρχιτεκτονική του και την ανάδειξη του γεφυριού.
Στις επόμενες φωτογραφίες μπορείτε να παρακολουθήσετε αυτή τη διαδικασία της σταδιακής αποκάλυψης του σωζόμενου τμήματος του γεφυριού, που κράτησε βέβαια αρκετές ώρες.

Πριν ξεκινήσει ο καθαρισμός, μπροστά στο, τελείως αθέατο ακόμα, γεφύρι.