Το Φάληρο κι ο Ευρώτας

Ένα παράδειγμα που αξίζει να προβληματίσει την κοινωνία της Σπάρτης είναι η ανάπλαση του φαληρικού όρμου, το μεγαλύτερο σχέδιο αστικής ανάπλασης στην Ελλάδα, σχεδιασμένο από μια ομάδα αρχιτεκτόνων με επικεφαλής τον διεθνούς φήμης Ιταλό αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο. Αντιγράφω την κεντρική ιδέα αυτής της της ανάπλασης:

«Κύριος στόχος είναι η απόλυτη σύνδεση της πόλης με τη θάλασσα και η ανάκτηση της σχέσης και της μνήμης ενός θαλάσσιου αστικού μετώπου που χάθηκε με τις επιχώσεις, τις υποδομές και τη δημιουργία του αυτοκινητόδρομου.

Το Πάρκο θα αποτελεί ένα φίλτρο ανάμεσα στην πόλη και τη θάλασσα και ένα δυναμικό φυσικό τοπίο.

Η λεωφόρος Ποσειδώνος μετατοπίζεται προς τη θάλασσα, υποβιβάζεται και καλύπτεται στο μεγαλύτερο μέρος της από το πάρκο.
Επιπλέον, προτείνεται η με κάθε τρόπο “διείσδυση” του πάρκου προς τους γειτονικούς δήμους με φυτεύσεις όλων των πιθανών διαθέσιμων χώρων.
Οι δρόμοι εκτείνονται προς τη θάλασσα ως πεζόδρομοι και καταλήγουν σε προκυμαίες.»

Εκείνο που αξίζει να συγκρατήσουμε είναι ότι για να εφαρμοστεί αυτό το σχέδιο είναι απαραίτητη η (δύσκολη βέβαια και δαπανηρή) μετατόπιση και υπογειοποίηση της λεωφόρου Ποσειδώνος.

Σε πλήρη αντίθεση με όλα αυτά, οι εδώ ‘άρχοντες’ της Πελοποννήσου διακατεχόμενοιι από μια πολύ παλιά και ξεπερασμένη, δήθεν «αναπτυξιακή», νοοτροπία, σχεδιάζουν να σπαταλήσουν πολλά εκατομμύρια για να χτίσουν έναν τέτοιο δρόμο-τείχος (που επιπλέον –σε αντίθεση με την Ποσειδώνος–  είναι άχρηστος). Ένα έργο που βασίζεται σε μια άθλια μελέτη, και το οποίο θα καταστρέψει το μοναδικό τοπίο του Ευρώτα και τη δυνατότητα σύνδεσης της πόλης της Σπάρτης με το περιβάλλον της.

«Τα κορίτσια της Σπάρτης προκαλούν τα αγόρια»: η διαφορετική αρχαία Σπάρτη του Εντγκάρ Ντεγκά

Aυτός o πίνακας που εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου (μπορείτε να κάνετε κλικ πάνω του για να μεγεθυνθεί σε πολύ υψηλή ανάλυση) είναι ένα από τα πιο ιδιαίτερα έργα του μεγάλου ιμπρεσιονιστή ζωγράφου Εντγκάρ Ντεγκά. Πρώτον, για το θέμα του, που είναι πολύ διαφορετικό από τα περισσότερα έργα του Ντεγκά, γνωστού κυρίως για τις «χορεύτριές» του, και πολύ περίεργο για έναν ιμπρεσιονιστή. Έπειτα, γιατί ενώ το ξεκίνησε το 1860, το ξαναδούλεψε πολλές φορές στις επόμενες δεκαετίες, και δεν το εξέθεσε ποτέ όσο ζούσε, ούτε το πούλησε, αλλά το κρατούσε στο διαμέρισμά του. Ο φίλος του ο Daniel Halévy, αναφέρει ότι «ο Ντεγκά, στα τελευταία χρόνια του, αισθανόταν πολύ δεμένος με αυτό το έργο· το είχε τοποθετήσει σε περίοπτη θέση πάνω σε ένα καβαλέτο, μπροστά στο οποίο του άρεσε να στέκεται – τιμή μοναδική, και σημάδι προτίμησης». Ο Ντεγκά είχε αποφασίσει να το εκθέσει στην Πέμπτη Εκθεση των Ιμπρεσιονιστών, τον Απρίλιο του 1880. Στον κατάλογο της έκθεσης υπάρχει ο τίτλος του: «Petites filles Spartiates provoquant des garçons (1860)». Τελικά όμως δεν εκτέθηκε. Έτσι έχουμε όμως τον τίτλο που ο ίδιος ήθελε να του βάλει, καθώς και την χρονολογία που φαίνεται ότι το ξεκίνησε.

Η Σπάρτη το 1882, όπως την περιγράφει ο Μιχαήλ Μητσάκης

Το άρθρο αυτό που δημοσιεύτηκε στο αθηναϊκό περιοδικό Μη χάνεσαι του Βλάση Γαβριηλίδη τον Σεπτέμβριο του 1882, το υπογράφει ο ‘Michélet’, «ειδικός ανταποκριτής» του περιοδικού. Πρόκειται για ένα από τα πολλά ψευδώνυμα που χρησιμοποιούσε ο Μιχαήλ Μητσάκης, ένας από τους πιο σημαντικούς και πρωτότυπους -αλλά και πιο παραγνωρισμένους- λογοτέχνες στα τέλη του 19^ου αιώνα.

Ο Μητσάκης είχε γεννηθεί γύρω στα 1863 στα Μέγαρα, όπου υπηρετούσε ο πατέρας του, αλλά καταγόταν από τη Σπάρτη (η μητέρα του, Μαριγώ, ήταν κόρη του Παναγιώτη Γιατράκου). Στη Σπάρτη έζησε τα παιδικά του χρόνια και τελείωσε το γυμνάσιο. Σαν μαθητής εξέδιδε μια χειρόγραφη εφημερίδα με τίτλο Ταΰγετος. Το 1880 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα για να φοιτήσει στην Νομική Σχολή, αλλά δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του και επιδόθηκε στη δημοσιογραφία. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι τις «ανταποκρίσεις» όπου μιλάει για τη Σπάρτη και την γύρω περιοχή τις έγραφε στις καλοκαιρινές του διακοπές. Σε αυτά τα άρθρα ο Μητσάκης δεν εξωραΐζει διόλου την κατάσταση της πατρίδας του. Μιλάει για την επιδημία της ευλογιάς που σκορπούσε το θάνατο στα χωριά ενώ οι αρχές αδιαφορούσαν, για την άθλια κατάσταση των φυλακών και των φυλακισμένων, για τη μαζική μετανάστευση. Έτσι και στο παραπάνω άρθρο τονίζει την εικόνα της υποτονικής ζωής μιας ‘μικρομέγαλης’ πόλης. Ταυτόχρονα όμως εκθείαζει με ρομαντική γλώσσα το τοπίο της: τον Ευρώτα που κυλάει «βραδύς και μελαγχολικός το ρεύμα του μεταξύ των φλύαρων καλαμώνων των οχθών του, ωσεί αναπολών περασμένα μεγαλεία», τον «γίγα Ταΰγετο» που υψώνεται «εις ύψος μέγιστον, πένθιμος και θυελλώδης τον χειμώνα, αλλά το έαρ νεάζων και αυτός και λαμπρός την θέαν».

Ο Σέυμους Χήνυ, το Νόμπελ και το ανάγλυφο της Σπάρτης

Πριν από λίγες μέρες, στις 30 Αυγούστου, πέθανε στο Δουβλίνο ο Σέυμους Χήνυ (Seamus Heaney)· όπως έγραψε η εφημερίδα The Independent, «ήταν πιθανώς ο πιο διάσημος ποιητής στον κόσμο». Με την αφορμή αυτή θυμηθήκαμε ένα περιστατικό που είχε συνδέσει τον Χήνυ με τη Σπάρτη, στην πιο σημαντική στιγμή της ζωής του.

Ο Χήνυ πήρε το βραβείο Νόμπελ το 1995, και την ημέρα που το ανακοίνωσε η Σουηδική Ακαδημία, αυτός βρισκόταν στη Σπάρτη, γυρίζοντας την Πελοπόννησο.

Ο Χήνυ είχε περπατήσει στην Ακρόπολη (έγραψε και ένα σχετικό ποίημα), στους δρόμους της πόλης, στο ιερό της Ορθίας Άρτεμης, και στο μικρό μουσείο της πόλης. Εκεί του είχε κινήσει ιδιαίτερα την προσοχή ένα ταπεινό ελληνιστικό ανάγλυφο, που όπως έγραφε η λεζάντα του, ήταν πιθανώς αφιέρωμα κάποιου ντόπιου ποιητή στον Ορφέα. Έτσι, στην επίσημη ομιλία που εκφώνησε τη μέρα της απονομής του Νόμπελ, με θέμα τον ρόλο της ποίησης, ο Χήνυ πήρε αφορμή από αυτό το ανάγλυφο. Και όταν την εξέδωσε, με τίτλο Crediting Poetry, έβαλε στο εξώφυλλο την φωτογραφία του.

Μπορείτε να ακούσετε εδώ ολόκληρη την ομιλία της απονομής (η αναφορά στο ανάγλυφο είναι στο 32:19):