πώς ήταν, πριν λίγο καιρό, η ισοπεδωμένη σήμερα περιοχή του Ευρώτα

Ευρώτας: η υλοποίηση μιας προσχεδιασμένης καταστροφής

Εκεί που μέχρι πρόσφατα ήταν το παρόχθιο δάσος του Ευρώτα

Θλίψη· αλλά και αηδία· και οργή.

Η αρχαία Σπάρτη συνδέθηκε με τον μύθο της ατείχιστης πόλης. Η Περιφέρεια Πελοποννήσου αποφάσισε όμως ότι η σύγχρονη πόλη που έχει πάρει το όνομα της αρχαίας δεν μπορεί να είναι ατείχιστη, ότι έχει ανάγκη από ένα τσιμεντένιο «σινικό τείχος» που θα υποδέχεται τους  επισκέπτες (βλ. εδώ σχετικά με τη μελέτη).

Αποφάσισε ότι ο ποταμός Ευρώτας, το περιβάλλον του, οι όχθες του δεν έχουν καμία αξία· ότι το τοπίο της Σπάρτης δεν έχει καμία αξία· ότι τα αρχαιολογικά τεκμήρια που αιώνες κρύβονται στο έδαφός της δεν έχουν καμία αξία· ότι το μόνο που έχει αξία είναι το πόσα κυβικά μέτρα μπετόν θα πέσουν, πόσα εκατομμύρια θα αποκομίσουν οι εργολάβοι και οι σχετιζόμενοι με αυτούς.

Εδώ και μερικά χρόνια μερικοί άνθρωποι προσπαθήσαμε, με κάθε διαθέσιμο νόμιμο μέσο, να αποτρέψουμε αυτό το έγκλημα. Αλλά μάταια. Τα συμφέροντα ήταν πολύ μεγάλα, η εξουσία της Περιφέρειας πολύ ισχυρή· και ακόμα περισσότερο συντριπτικά ήταν η αμάθεια, η αδιαφορία, ο κυνισμός των “ιθυνόντων και αρμοδίων”, των πολιτικών, των “μέσων ενημέρωσης”. Όπως, δυστυχώς, και μεγάλης μερίδας της τοπικής “κοινής γνώμης”, που εντυπωσιάζεται μπροστά σε τέτοια «έργα», που βαυκαλίζεται για τον τίτλο του «Σπαρτιάτη», αδιαφορώντας πλήρως για την αληθινή ιστορία του τόπου, για το φυσικό τοπίο του, για το μέλλον του.

Η υλοποίηση του έργου ξεκίνησε, και πρόσφατα επιταχύνθηκε, προφανώς λόγω και των εκλογών. Ήδη οι μπουλντόζες έχουν μετατρέψει σε σεληνιακό τοπίο ένα μεγάλο μέρος του περιβάλλοντος του Ευρώτα, του μέχρι πρότινος παρόχθιου δάσους και των πορτοκαλεώνων στο ύψος της Σπάρτης (βλ. εδώ πώς ήταν μέχρι πρόσφατα η περιοχή). Αλλά δεν είναι αυτό το χειρότερο. Το σεληνιακό τοπίο θα δώσει τη θέση του σε αυτό το τείχος από μπετόν, άσφαλτο και μπάζα, που κόβει κυριολεκτικά την κοιλάδα του Ευρώτα στα δύο. Πρόκειται για έναν απίστευτο -και εντελώς αναίτιο- βιασμό της φύσης και του τοπίου, αλλά και ενός σημαντικής έκτασης αρχαιολογικού χώρου.

Ένα τσιμεντένιο σινικό τείχος πάνω στον αρχαιολογικό χώρο

Πράγματι, αυτή η έκταση περιλαμβάνεται στον κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Σπάρτης. Οι αρχαιότητες είτε θα καταστραφούν, είτε θα θαφτούν, οριστικά και αμετάκλητα, κάτω πολλά μέτρα τσιμέντου και μπάζων.

Το είχαμε επισημάνει από την πρώτη στιγμή που πληροφορηθήκαμε για τα σχέδια του έργου. Και επιβεβαιωθήκαμε. Πριν λίγο καιρό άρχισαν εκσκαφές στην δυτική όχθη του Ευρώτα, για να μπούνε τα θεμέλια για ενός τεράστιου τσιμεντένιου όγκου. Ένα μπετονιένο τέρας, ύψους τριώροφης οικοδομής, που ήδη δίνει σε όποιον περάσει από εκεί, το μέτρο του μεγέθους του «τείχους» (ως προς ύψος, το πλάτος θα είναι πολύ μεγαλύτερο).  Και στις εκσκαφές αυτές βρέθηκαν και αρχαιότητες.

Ευθύνες έχουν, δυστυχώς, και οι τοπικές αρχαιολογικές αρχές, που -ενδίδοντας στις πολιτικές πιέσεις- έδωσαν την άδεια. Στην σχετική εισήγησή της προς το Τοπικό Συμβούλιο Μνημείων Πελοποννήσου στις 17 Απριλίου 2013, η (τότε) 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, σημείωνε ότι πράγματι το έργο «χωροθετείται εντός του κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου» της Σπάρτης. Ωστόσο, έδινε το πράσινο φως όχι μόνο για να καταστραφεί το τοπίο, αλλά και για να θαφτεί οριστικά ένα μεγάλο, ανεξερεύνητο, και άχτιστο μέχρι τώρα, τμήμα του αρχαιολογικού χώρου. Η Εφορεία καλυπτόταν πίσω από το πρόσχημα ότι είχε διενεργήσει «αυτοψία». Αυτή η δήθεν «αυτοψία», όπως παραδεχόταν, είχε πραγματοποιηθεί «από κοινού με εκπροσώπους της μελετητικής εταιρείας, σε τμήμα του προτεινόμενου έργου, καθώς σε κάποια σημεία η πρόσβαση δεν ήταν δυνατή αφενός λόγω της ύπαρξης ιδιοκτησιών, αφετέρου λόγω της έντονης βλάστησης». Έκαναν δηλαδή μια βόλτα παρέα με τους εργολάβους σε κάποια σημεία που μπορούσαν να πάνε, όπως χωματόδρομους. Προφανώς και δεν ήταν δυνατόν να δουν τίποτα, όχι μόνο εξαιτίας των περιβολιών, της πυκνής βλάστησης και  των περιφράξεων, αλλά και επειδή δεν είχαν γίνει ποτέ αρχαιολογικές έρευνες, και οι όποιες αρχαιότητες έχουν καλυφθεί από αιώνες προσχώσεων του Ευρώτα, καλλιεργειών, κλπ. Αφού λοιπόν, όπως έλεγε το έγγραφο, «δεν εντοπίστηκαν ιστάμενες αρχαιότητες αρμοδιότητάς μας», δόθηκε η έγγραφη έγκριση. Με βάση αυτή την «αυτοψία» και αυτήν την έγγραφη έγκριση η Περιφέρεια μπορούσε να ισχυρίζεται ότι «δεν υπάρχουν αρχαία».

Αλλά και αυτή η έγκριση είχε δοθεί (όπως πάντα) υπό κάποιους όρους. Το έγγραφο προέβλεπε ότι «σε περίπτωση που κατά τη διάρκεια των εκσκαφών αποκαλυφθούν αρχαία, οι εργασίες να διακοπούν αμέσως και να ακολουθήσει ανασκαφική διερεύνηση».

Ε, λοιπόν, φέτος, σε αυτήν την εκσκαφή που αναφέραμε πως έγινε δυτικά του Ευρώτα, ανακαλύφθηκαν αρχαία, αλλά οι εργασίες κάθε άλλο παρά σταμάτησαν. Οι εργολάβοι της Περιφέρειας, συνέχισαν απτόητοι τη δουλειά τους, και ξεκίνησαν πάνω από τα ευρήματα την κατασκευή του τσιμεντένιου τέρατος, η οποία συνεχίστηκε επί πολλές εβδομάδες, μέχρι να ολοκληρωθεί.

Σήμερα, ακριβώς δίπλα στον τσιμεντένιο «πύργο», μπορεί κανείς να δει, μισοσκεπασμένα, ίχνη σημαντικών οικοδομημάτων (θεμέλια τοίχων, και σειρές από βάσεις πεσών). Ίχνη που γλίτωσαν, προς το παρόν, περιμένοντας μέχρι να καταστραφούν κι αυτά ή να θαφτούν οριστικά. Το θέμα δεν είναι μόνο αυτές οι συγκεκριμένες αρχαιότητες, που βρίσκονταν ή βρίσκονται σε αυτό το σημείο. Είναι και όλες οι υπόλοιπες που προφανώς κρύβονται σε αυτήν την μεγάλη έκταση του έργου, η οποία δεν θα εκσκαφεί καν, αλλά απλά θα ισοπεδωθεί από τις μπουλντόζες και θα θαφτεί οριστικά κάτω από πολλά μέτρα τσιμέντο και άσφαλτο.

ΟΙ βάσεις από δύο σειρές τετράγωνων πεσών και θεμέλια τοίχων φανερώνουν την ύπαρξη σημαντικών οικοδομημάτων.

Τα θεμέλια ενός τοίχου (σκεπασμένου με νάυλον) σταματούν στον τσιμεντένιο όγκο που ορθώθηκε πρόσφατα.

Η τεράστια τσιμεντένια οικοδομή δεν σταμάτησε από την ανακάλυψη των αρχαιοτήτων.

η καταστροφή από τις μπουλντόζες των εργολάβων της Περιφέρειας Πελοποννήσου συνεχίζεται…

Είναι πασίγνωστο βέβαια, ότι από την ίδρυση της νέας Σπάρτης μέχρι σήμερα έχουν γίνει πάρα πολλές ανάλογες καταστροφές του αρχαιολογικού χώρου. Όμως αυτή εδώ είναι η μεγαλύτερης έκτασης που έχει γίνει ποτέ μονομιάς· και δεν προέρχεται από κάποιον αδαή ιδιώτη, αλλά είναι σχεδιασμένη και υλοποιημένη από την ίδια την κρατική εξουσία (την Περιφέρεια Πελοποννήσου), και με τη συνέργεια και τη συναίνεση όλων των αρμόδιων υπηρεσιών. Η ευθύνη δεν βαραίνει μόνο εκείνους που αποφάσισαν και σχεδίασαν το έργο, που το υλοποιούν και επωφελούνται άμεσα από αυτό· βαραίνει και όσους έδωσαν, με διάφορους τρόπους, την έγκρισή τους, ή που παρίσταναν ότι δεν βλέπουν, δεν ξέρουν, δεν τους αφορά.

Η ελληνική σημαία υψώνεται υπερήφανα πάνω από το εργοτάξιο της καταστροφής

Η αντιπεριφερειάρχης Λακωνίας που προωθεί με πάθος την καταστροφή του ιστορικού τοπίου της Σπάρτης, σε όμορφες στιγμές σπαρτιατικής υπερηφάνειας.

 

 

Ξεκίνησε η βάρβαρη καταστροφή της ζώνης του Ευρώτα δίπλα στη Σπάρτη

Πριν ακόμα αρχίσει ουσιαστικά η κατασκευή του φαραωνικού έργου της νέας «εισόδου» της Σπάρτης, οι μπουλντόζες έχουν φροντίσει να δώσουν ένα δείγμα, μεταβάλλοντας σε κρανίου τόπο ένα μεγάλο κομμάτι του παρόχθιου δάσους του Ευρώτα.

Αυτό που θα ήταν αδιανόητο σε οποιοδήποτε μέρος το οποίο (έστω κι αν δεν είχε «όνομα», όπως Σπάρτη και Ευρώτας) διέθετε ανθρώπους και πολιτικές αρχές που σέβονταν -έστω και στο ελάχιστο- τη φύση, τους ανθρώπους, τον πολιτισμό, την ιστορία, την προοπτική του τόπου, που σέβονταν κάπως τον εαυτό τους, η εργολαβική εξουσία της Περιφέρειας Πελοποννήσου το προωθεί με καταστροφική μανία.

Και οι άλλοι, οι λεγόμενοι τοπικοί άρχοντες, πολιτικοί, «υπεύθυνοι» και λοιποί «φορείς», κάνουν -στην καλύτερη περίπτωση- τους αδιάφορους.

Αυτό το θλιβερό θέαμα δεν είναι παρά η αρχή της καταστροφής, η οποία όχι απλά θα επεκταθεί αλλά θα γίνει μη αναστρέψιμη, θάβοντας αυτόν τον ιστορικό και παραδεισένιο τόπο κάτω από μπάζα, τσιμέντα και άσφαλτο.

Στις επόμενες φωτογραφίες μπορείτε να δείτε το πώς ήταν το ίδιο ακριβώς μέρος, μέχρι πριν από λίγο καιρό.

Το καραβάνι του Δούκα του Montpensier διασχίζει τον Ταΰγετο. Jules de Sinéty, 1845.

Η υδατογραφία παριστάνει τη συνοδεία του Γάλλου πρίγκιπα Aντώνιου της Oρλεάνης, Δούκα του Montpensier (γιου του τότε βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου-Φίλιππου) στη μεγάλη Λαγκάδα του Ταΰγετου, τον Σεπτέμβριο του 1845.

Το χαρακτικό που έγινε με βάση την πρωτότυπη υδατογραφία του Sinéty

Είναι έργο του Jules de Sinéty, ερασιτέχνη ζωγράφου και υποπλοίαρχου του γαλλικού πολεμικού ναυτικού στην φρεγάτα Gomer με την οποία ταξίδευε ο Δούκας. Οι υδατογραφίες του χρησίμευσαν σαν βάση για τα χαρακτικά ενός πολυτελούς άλμπουμ για το ταξίδι. Το πρωτότυπο έργο ανήκει στη Συλλογή Ευστάθιου I. Φινόπουλου, μια από τις σημαντικότερες, διεθνώς, συλλογές περιηγητικών βιβλίων, χαρακτικών, χαρτών και σχεδίων, η οποία έχει δωρηθεί στο Μουσείο Μπενάκη. Παρουσιάζεται για πρώτη φορά δημοσίως, αυτές τις μέρες, σε μια ειδική έκθεση που διοργάνωσε το Μουσείο Μπενάκη με τίτλο «Ταξίδια στην Ελλάδα».

Το καραβάνι του πρίγκιπα είχε έρθει από τα χωριά του Πάρνωνα, είχε περάσει τον Ευρώτα από το Γεφύρι του Κόπανου (ένα πέρασμα που επίσης είχε ζωγραφίσει ο Sinéty, και το οποίο έχουμε ήδη παρουσιάσει στο ιστολόγιο ξεχωριστά, αλλά και στο πλαίσιο της ιστορίας του γεφυριού), είχε επισκεφθεί τη Σπάρτη και τον Μυστρά, και πήγαινε μέσα από τον Ταΰγετο στην Καλαμάτα, όπου περίμενε η φρεγάτα Gomer.

Ο Antoine De Latour, που έγραψε την επίσημη αφήγηση του ταξιδιού, περιγράφει ως εξής αυτό το πέρασμα της Λαγκάδας:

«Το πρώτο χωριό που συναντάμε στον Ταΰγετο είναι η Τρύπη, πολύ κοντά στη σπηλιά απ՚όπου, όπως λένε απέδρασε ο Αριστομένης όταν ήταν παιδί. Η Τρύπη βρίσκεται βαθιά μέσα σε ένα πολύ γραφικό φαράγγι. Τριγυρισμένη από δέντρα, βράχια κι αφρισμένα νερά, είναι μια όαση μέσα στην ερημιά του βουνού. Όσο ο δρόμος προχωρεί, γίνεται όλο και πιο άγριος, μερικές φορές και επικίνδυνος. Για να σχηματίσετε μια ιδέα θα πρέπει να έχετε δει τα πιο όμορφα μέρη των Άλπεων και των Πυρηναίων: η ίδια μεγαλοπρέπεια. Έλειπε, είναι αλήθεια, ο εορταστικός ήχος των χειμάρρων: το καλοκαίρι είχε στερέψει σχεδόν όλες τις πηγές. Υπάρχει όμως επιπρόσθετα αυτό το όμορφο φως που παντού στην Ελλάδα χρωματίζει το τοπίο, όταν δεν είναι από μόνο του το ίδιο το τοπίο. Όταν φύγαμε από την Αράχοβα, μερικά παλληκάρια είχαν θελήσει να συνοδεύσουν τον πρίγκιπα, τρέχοντας μπροστά, πίσω ή στα πλάγια του καραβανιού, με το μακρύ τους ντουφέκι στον ώμο, σταματώντας κάθε τόσο για να ρίξουν χαρωπές μπαλωτιές. Από το Μυστρά ήρθαν κι άλλοι, και οι ντουφεκιές τους, που επαναλαμβάνονταν από τους αντίλαλους του βουνού, ζωντάνευαν τη σιωπή αυτών των πανέμορφων ερημιών, όπως και τα όπλα τους και τα παράξενα κοστούμια τους, καθώς τα έβλεπες από μακριά ανάμεσα στα βράχια και τις συκομουριές, τόνιζαν με τα ζωηρά τους χρώματα τα σκοτεινά φυλλώματα των λαγκαδιών.

Κατά τις δέκα το πρωί, ο πρίγκιπας σταμάτησε σε μια στενή κοιλάδα, όπου μια πηγή είχε επιτρέψει τη δημιουργία ενός πριονιστηρίου. Μετά από λίγες ώρες ανάπαυσης, η Α.Μ. ξεκίνησε πάλι, και προς το τέλος της ημέρας οι ταξιδιώτες έφταναν στις τελευταίες κορυφές του Ταϋγέτου.»

(Antoine De Latour, Voyage de S.A.R. Monseigneur Le Duc de Montpensier à Tunis en Égypte, en Turquie et en Grèce, Παρίσι: A. Bertrand [1847], σ. 98.)

 

Το πέρασμα του Ευρώτα: μια ιστορία του γεφυριού του Κόπανου μέσα από αφηγήσεις και απεικονίσεις των περιηγητών

Αυτό είναι το κείμενο μιας ομιλίας για το Γεφύρι του Κόπανου που έγινε στη Σπάρτη στις 7 Νοεμβρίου του 2015. Στηρίζεται σε πηγές, κείμενα και εικόνες, που συγκέντρωνα με κόπο επί πολλά χρόνια. Μερικές από αυτές ήταν εντελώς άγνωστες και παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά -όπως η παραπάνω αρχιτεκτονική απεικόνιση του γεφυριού από το 1780, που φωτογράφησα στο αρχείο του Μουσείου του Λούβρου. Η ομιλία έγινε στο πλαίσιο της ημερίδας που είχε οργανώσει ο Πολιτιστικός Σύλλογος του Καραβά, του χωριού που βρίσκεται κοντά στο, γκρεμισμένο σήμερα, μνημείο. Πρωτοβουλία αξιέπαινη, όπως και ο καθαρισμός του σωζόμενου τμήματος του γεφυριού. Γι’αυτό και ανταποκρίθηκα πρόθυμα όταν με κάλεσαν να συμμετάσχω. Το ίδιο και όταν μου ζητήθηκε το κείμενό της ομιλίας και οι εικόνες για έκδοση.

Χάρηκα όταν έμαθα ότι ο Σύλλογος του Καραβά εξέδωσε τα πρακτικά της ημερίδας -αν και παραξενεύτηκα κάπως που δεν μου είχε σταλεί κάποιο δοκίμιο για διόρθωση, όπως συνηθίζεται. Όταν όμως πήρα στα χέρια μου τον μικρό τόμο, με περίμενε μια δυσάρεστη έκπληξη: το κείμενό μου είχε περικοπεί. Για την ακρίβεια, έχει αφαιρεθεί ολόκληρος σχεδόν ο επίλογος (από το: «Οι γέφυρες σε όλο τον κόσμο θεωρούνται πολύ σημαντικά μνημεία…»). Χωρίς να ερωτηθώ, ή έστω να ενημερωθώ. Μια θλιβερή και ανόητη λογοκρισία, για να μην δυσαρεστηθούν κάποιες, ακόμα πιο θλιβερές και ανόητες, τοπικές εξουσίες.

Ας είναι. Δημοσιεύω εδώ το πλήρες κείμενό μου, με τις απαραίτητες μικροδιορθώσεις και μαζί με την εικονογράφησή του, που το διαδίκτυο επιτρέπει να απολαύσετε καλύτερα.

Παρασκευάς Ματάλας

* * *

Το πέρασμα του Ευρώτα: μια ιστορία του γεφυριού του Κόπανου μέσα από αφηγήσεις και απεικονίσεις των περιηγητών

Πριν από αρκετά χρόνια περίμενα στη Σπάρτη έναν καλό φίλο που ερχόταν από την Αθήνα, τον Λεωνίδα Εμπειρίκο, έναν από τους καλύτερους γνώστες της Ελλάδας. Αργούσε να φτάσει, και όταν τον αναζήτησα για να μάθω το λόγο, μου απάντησε ότι προσπαθούσε μάταια να εντοπίσει το περίφημο Γεφύρι του Κόπανου. Ούτε κι εγώ ήξερα την ακριβή θέση του, και στα επόμενα χρόνια βάλθηκα να το βρω· τελικά τα κατάφερα χάρη στη βοήθεια του Κώστα Πενταφρόνιμου. Και από τότε άρχισα να συγκεντρώνω αναφορές, εικόνες και κείμενα γι’αυτό το γεφύρι, κυρίως μαρτυρίες και απεικονίσεις περιηγητών. Χάρηκα πολύ που ο σύλλογος του Καραβά πήρε αυτή την πρωτοβουλία, δίνοντάς μου και την ευκαιρία να παρουσιάσω συγκεντρωμένα κάποια από αυτά.

1. Η μοναδική γνωστή φωτογραφία του γεφυριού του Κόπανου πριν την κατάρρευσή του. Έχει δημοσιευτεί στο:  Ernst Reisinger, Griechenland. Schilderungen deutscher reisender. In zweiter, veränderter Auflage herausgegeben. Mit 90 Bildtafeln, davon 62 nach Aufnahmen der Preußischen Meßbildanstalt, Leipzig: Insel-Verlag, 1923 (πρώτη έκδοση 1916).

Ερωτηματολόγιο για το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης

Τον περασμένο μήνα έγινε η ανάθεση της μουσειολογικής προμελέτης για το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης, η οποία θα πρέπει να παραδοθεί μέχρι τις αρχές Δεκεμβρίου του 2017. Στα πλαίσια της εκπόνησής της, από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας κυκλοφόρησε αυτό το ερωτηματολόγιο που απευθύνεται στους κατοίκους της περιοχής.

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΣΠΑΡΤΗΣ

Μπορείτε να το κατεβάσετε (πατώντας στο παραπάνω λινκ), να το συμπληρώσετε και να το στείλετε, το αργότερο μέχρι τις 10 Νοεμβρίου 2017, στο email: efalak@culture.gr

Ένα ταξίδι του ματιού μέσα στην Περίβλεπτο, ανάμεσα στις τοιχογραφίες

Αυτή η εντυπωσιακή πανοραμική λήψη της Περιβλέπτου στον Μυστρά μας επιτρέπει να «ταξιδέψουμε» στο εσωτερικό της εκκλησίας  και στις τοιχογραφίες. Έχει αξία, πιστεύω, ακόμα και για όσους την έχουν δει από κοντά, γιατί, εξαιτίας των συνθηκών φωτισμού, ο επισκέπτης δεν έχει συνήθως την ευκαιρία να θαυμάσει τα χρώματα όπως εδώ.

(Αρκεί να πατήσετε πάνω στην φωτογραφία για να «μπείτε» μέσα στην Περίβλεπτο και, χρησιμοποιώντας το ποντίκι, να περιηγηθείτε και να εστιάσετε στις τοιχογραφίες.)

Μας θυμίζει τη σκηνή που περιγράφει ο Νίκος Καζαντζάκης, που ήρθε το Μυστρά τον Σεπτέμβριο του 1937 και μπαίνοντας στην Περίβλεπτο βρήκε τον Φώτη Κόντογλου πάνω σε σκαλωσιές να καθαρίζει αυτές τις τοιχογραφίες.

Μου φάνηκε σήμερα πού μπήκα, υστέρα από το βαρύν ήλιο, στο δροσερό εκκλησάκι της Περίβλεπτος, πώς ο Κόντογλου ήταν κιόλας στη μέση της Παράδεισος. […]

Ο Κόντογλου έτρεχε απάνω-κάτω στην Παράδεισο, που αυτός με τις ανασκαφές του ξανάφερε πάλι στο φως θείες μορφές πλανούσαν κάτω από στρώματα ασβέστη, και λες πλαντούσε μαζί τους κι ο Κόντογλου και δεν έβρισκε ησυχία, αν δεν τις γλύτωνε.

(Η λήψη είναι του φωτογράφου Richard Novossiltzeff)

Ένα όραμα καταστροφής του Ευρώτα: μια «συμπαγή (!) πόλη» πάνω στην κοίτη του ποταμού

Στα τέσσερα χρόνια που λειτουργεί αυτό το ιστολόγιο, προσπαθώντας να αναδείξει την αξία του Ευρώτα και του τοπίου της Σπάρτης, την ανάγκη προστασίας τους, αυτό είναι το χειρότερο, το πιο βάρβαρο, «όραμα» καταστροφής που έχουμε συναντήσει.
Παρουσιάστηκε πριν από λίγες μέρες ως «Αστική Ανάπλαση Σπάρτης-City Walk». Η βασική «ανάπλαση» που προβλέπει είναι η συνολική οικοπεδοποίηση-τσιμεντοποίηση ολόκληρης της ζώνης που βρίσκεται ανάμεσα στον ποταμό και την πόλη της Σπάρτης.
Αυτοί που το σχεδίασαν αγνοούν τα πάντα: δεν γνωρίζουν αν εκεί βρίσκεται ένα κομμάτι της αρχαίας Σπάρτης· δεν γνωρίζουν αν το μεγαλύτερο μέρος αυτής της έκτασης είναι στην ουσία η κοίτη του Ευρώτα -ο οποίος πότε-πότε την πλημμυρίζει· δεν γνωρίζουν αν έχει κάποια αξία, σαν φυσικό περιβάλλον, σαν ιστορικό τοπίο, σαν παραγωγική γη, αν είναι χαρακτηρισμένη ως δασική έκταση, αν.., αν… δεν γνωρίζουν, ή μάλλον δεν θέλουν να γνωρίζουν, τίποτα.
Πήραν έναν χάρτη, μια λήψη από το Google Earth, και άρχισαν να σχεδιάζουν οικοδομικά τετράγωνα, σαν να μην επρόκειτο για τη Σπάρτη, για τον Ευρώτα, αλλά για την έρημο του Ντουμπάι.
Και την παρουσιάζουν ως εξής, με περισσό καμάρι και θαυμαστικά:

«Η επέκταση της πόλης προς τον Ευρώτα ανακόπτει την διάσπαρτη δόμηση, ευνοώντας την θεμελιώδη αρχή της «συμπαγής πόλης» και την οργανωμένης οικιστικής ανάπτυξης!»

Το θέμα δεν είναι τα συντακτικά και γραμματικά λάθη (αυτά συμβαίνουν όταν κάνεις copy paste σε έννοιες που δεν κατανοείς και αφορούν σε πολύ διαφορετικές συνθήκες). Είναι η κραυγαλέα «ανορθογραφία» της ουσίας του σχεδίου. Αρκούσε, όχι να περπατήσουν επιτόπου -αυτό ίσως να είναι κάπως κουραστικό-, αλλά να ρίξουν μια ματιά στο Google Earth για να διαπιστώσουν ότι σε αυτή τη ζώνη δεν υπάρχει μέχρι σήμερα καμιά «διάσπαρτη δόμηση» για να «ανακοπεί». Για τον πολύ απλό λόγο ότι πρόκειται κυρίως για πορτοκαλεώνες, που βρίσκονται πάνω σε προσχωσιγενή εδάφη του Ευρώτα, στην κοίτη του, όπου είναι πολύ δύσκολο -και επικίνδυνο- να χτίζεις σπίτια.
Η «ιδέα» τους ήρθε φαίνεται από μια πολύ πιο άμεση απειλή για τον Ευρώτα, την σχεδιαζόμενη από την Περιφέρεια Πελοποννήσου «νέα είσοδο της Σπάρτης», η οποία στο σχέδιό τους γίνεται κεντρική λεωφόρος της «νέας πόλης». Δεν είχαν καν την στοιχειώδη περιέργεια να δουν τα σχέδια αυτής της «εισόδου»; Θα διαπίστωναν ότι στην πραγματικότητα θα είναι ένα σινικό τείχος που θα κόβει στα δύο την κοιλάδα και το οποίο θα βρίσκεται πολλά μέτρα πάνω από το γύρω έδαφος, ακυρώνοντας την σχεδιαζόμενη «πόλη» τους.
Το ότι αυτό το σχέδιο φανερώνει τέτοια άγνοια, προχειρότητα, έλλειψη σεβασμού, και επομένως είναι ανεφάρμοστο ως τέτοιο, δεν μας καθησυχάζει. Γιατί είναι δείγμα μιας νοοτροπίας και μιας αντίληψης που δυστυχώς είναι πολύ διαδεδομένες και πιέζουν προς την ίδια κατεύθυνση.
Δεν θα σχολιάσω εδώ αναλυτικά τα υπόλοιπα στοιχεία της «ανάπλασης», που ψευδεπίγραφα ονομάζουν City Walk. Είναι ένα συνονθύλευμα εντυπωσιασμών χωρίς συνοχή: υπάρχουν κοινότοπα ευχολόγια, που θα μπορούσε κανείς να συζητήσει· υπάρχουν ιδέες «κλεμμένες» από άλλα, εξίσου τραγελαφικά «οράματα» (όπως το περίφημο «θεματικό πάρκο»)· υπάρχουν πολλές που είναι απλά γραφικές και αστείες μεταφορές από εντελώς άσχετα περιβάλλοντα· υπάρχουν και αρκετές «ιδέες» που, αν υλοποιηθούν, θα συμβάλουν στην επιτάχυνση της καταστροφής της πόλης.
Το βασικό χαρακτηριστικό της «αστικής ανάπλασης» είναι ότι αγνοεί πλήρως το πραγματικό περιβάλλον της πόλης και την ιστορία της πόλης: το ότι δηλαδή η νέα Σπάρτη είναι χτισμένη δίπλα και πάνω στα υπολείμματα αρχαίων πόλεων. Αγνοεί δηλαδή τα βασικά (δυνητικά) ατού αυτής της πόλης, η προστασία και η ανάδειξη των οποίων θα έπρεπε να είναι η πρώτη προτεραιότητα. Αλλά τα οποία, δυστυχώς, από πολλούς λογίζονται ως προσκόμματα στην «ανάπτυξη».
Αξίζει να σημειωθεί ότι το δήθεν «City Walk» στρέφεται και ενάντια στην υπάρχουσα πρόταση πεζοδρομήσεων στο κέντρο της Σπάρτης που προωθεί σήμερα ο Δήμος, με μια σοβαρή μελέτη του καθηγητή του E.Μ.Π. Θάνου Βλαστού. Το «City Walk» προβλέπει ότι θα συνεχιστεί απρόσκοπτα η κίνηση των αυτοκινήτων στους κεντρικούς δρόμους της πόλης γιατί, όπως ειπώθηκε στην παρουσίασή του, «το αυτοκίνητο σημαίνει ανάπτυξη».
Το αυτοκίνητο, η άσφαλτος, το τσιμέντο είναι ιδεολογία. Και το αποδεικνύει ακόμα και ένα σχέδιο που θέλει να ονομάζεται «City Walk» .

Ο κυκλικός Βωμός του Αμυκλαίου Απόλλωνα παίρνει μορφή

Μετά από την αναστήλωση του πρώτου κίονα πάνω στο αυθεντικό τμήμα της κρηπίδας του Θρόνου του Απόλλωνα, το Ερευνητικό Πρόγραμμα Αμυκλών προχώρησε πριν λίγες μέρες και στη μερική αναστήλωση του δεύτερου σημαντικού οικοδομήματος του ιερού, του Βωμού, στην αυθεντική του θέση. Ο όλος χώρος του ιερού αρχίζει να αποκτά μια νέα όψη.

Ο μεγάλος κυκλικός βαθμιδωτός βωμός κατασκευάστηκε, όπως και ο Θρόνος, στα μέσα του 6ου αιώνα π.χ. Παρότι είχε  διαλυθεί  ολοκληρωτικά, χάρη σε λίγα οικοδομικά μέλη που εντοπίστηκαν, έγινε δυνατή η σχεδιαστική του αναπαράσταση από τον αρχιτέκτονα Μανόλη Κορρέ. Ο βωμός είχε 8 μέτρα διάμετρο και 4 μέτρα ύψος.

Με βάση τα ευρήματα των ανασκαφών που έκανε τα τελευταία χρόνια το πρόγραμμα αλλά και τις αναφορές του Χρήστου Τσούντα, του πρώτου ανασκαφέα, έγινε δυνατός ο προσδιορισμός της ακριβούς θέσης του μνημείου στον χώρο. Έτσι λοιπόν, στην αυθεντική θέση του, κατασκευάστηκε μια κυκλική βάση, πάνω στην οποία οι αρχιτέκτονες του Ερευνητικού Πρόγραμματος, Θέμης Μπιλής και Μαρία Μαγνήσαλη, προχώρησαν στη μερική αναστήλωσή του, χρησιμοποιώντας αυθεντικά μέλη του, αλλά και καινούργια μάρμαρα, τα οποία (σύμφωνα τους αναστηλωτικούς κανόνες) ξεχωρίζουν εμφανώς.

Η αναστήλωση, όμως, μπορεί να συνεχιστεί και με άλλα αρχιτεκτονικά μέλη του βωμού, που ήδη έχουν ήδη εντοπιστεί, π.χ. εντοιχισμένα σε εκκλησίες της περιοχής, ή που ελπίζουμε να βρεθούν.

Ο πρώτος κίονας του Θρόνου των Αμυκλών στήθηκε στην αρχική του θέση

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για ένα ιστορικό γεγονός, αν και διαφορετικής τάξεως από τα συνηθισμένα: στα πλαίσια της διαμόρφωσης του αρχαιολογικού χώρου του Αμυκλαίου από το Ερευνητικό Πρόγραμμα Αμυκλών,  πριν από λίγες μέρες αναστηλώθηκε ένας κίονας πάνω στο αυθεντικό τμήμα της κρηπίδας του Θρόνου.

Ο Θρόνος του Απόλλωνα ήταν ένα από τα πιο φημισμένα, αλλά και τα πιο ιδιόμορφα, κτίσματα της αρχαιότητας. Η μορφή του αποτελεί ένα μεγάλο αίνιγμα, λόγω της εκ θεμελίων καταστροφής του στην ύστερη αρχαιότητα, αλλά και της μοναδικότητάς του, καθώς δεν υπάρχει κανένα ανάλογο αρχιτεκτονικό παράδειγμα.

Η ομάδα του Ερευνητικού Προγράμματος Αμυκλών, με επικεφαλής τον Άγγελο Δεληβοριά,  έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια μια προσπάθεια να λύσει αυτό το αίνιγμα και να κάνει μια μερική αναστήλωση του Θρόνου, με βάση τα αρχιτεκτονικά του μέλη που βρέθηκαν επί τόπου ή διασκορπισμένα στην ευρύτερη περιοχή. Πρόκειται για ένα πολύ δύσκολο «παζλ», για το οποίο έχουμε λίγα μόνο κομμάτια, ενώ δεν ξέρουμε ούτε την συνολική εικόνα. Την προσπάθεια αυτή μπορεί κανείς να δει κυρίως πάνω στην ειδική πλατφόρμα που έχει φτιαχτεί στο χώρο. Εκεί δεσπόζουν σήμερα οι δύο μεγάλοι πεσσοί της εισόδου του Θρόνου.

Αυτό που έγινε όμως τώρα, από τους αρχιτέκτονες της ομάδας Θέμη Μπιλή και Μαρία Μαγνήσαλη, είναι αναστήλωση πάνω στο μόνο σωζόμενο τμήμα του οικοδομήματος του Θρόνου που διατηρείται στη θέση του, δηλαδή τη νότια κρηπίδα. Πάνω της στήθηκε ένα τμήμα του αρχικού κίονα. Δίνοντας έτσι, για πρώτη φορά μετά από τόσους αιώνες, μια -αμυδρή έστω- εικόνα που είχε το μνημείο στην αυθεντική του θέση.

Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια έγινε η προσπάθεια ανασύνθεσης του μεγάλου κυκλικού βαθμιδωτού Βωμού του ιερού, του οποίου τη μορφή έχει διασαφηνίσει ο αρχιτέκτονας Μανώλης Κορρές. Ήδη έχει ξεκινήσει η μερική αναστήλωση του Βωμού στην αρχική του θέση.

Η βάση πάνω στην οποία πρόκειται να στηθεί η μερική αναστήλωση του μεγάλου κυκλικού Βωμού

.

Ο κυκλικός Βωμός του Αμυκλαίου Απόλλωνα παίρνει μορφή